- नित्यानंद भिसे
तब्बल पाच शतकांच्या संघर्षानंतर अयोध्येत प्रभू श्रीरामाचे भव्य दिव्य मंदिर उभे राहिले आहे. 22 जानेवारी रोजी मंदिरात श्रीरामाच्या मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठापना करण्यात येणार आहे. मात्र त्याआधीच यावर वाद निर्माण करण्यात आला. या कार्यक्रमावर देशातील चार पीठांमधील शंकराचार्यांनी (Shankaracharya) बहिष्कार घातल्याचे वृत्त प्रसिद्ध करण्यात आले. वास्तविक त्यानंतर गोवर्धन पीठाचे शंकराचार्य स्वामी निश्चलानंद सरस्वती यांनी याबाबत खुलासा केला. अयोध्येत प्रभू श्रीरामाच्या मूर्तीची स्थापना शास्त्रानुसार, विधिवत व्हावी. अन्यथा अनिष्ट शक्ती, भूत-प्रेत-पिशाच्च चारही दिशांना पसरतात आणि सर्व छिन्न-विछिन्न करतात. त्यामुळे शास्त्रसंमत पूजा व्हावी, अशी आमची इच्छा आहे. याविषयी चारही पीठांच्या शंकराचार्यांमध्ये कोणतेही मतभेद नाहीत, असे शंकराचार्य स्वामी निश्चलानंद सरस्वती यांनी सांगितले. यामुळे कधी नव्हे ते देशात हिंदू धर्माचे प्रमुख म्हणून शंकराचार्य हे असतात आणि ते हिंदू धर्मासाठी महत्वाचे आहेत, याची जाणीव हिंदूंना झाली. यानिमित्ताने देशात शंकराचार्यांची चार पीठे कोणती? त्यांची स्थापना कशी आणि कोणी केली? त्यांचे कार्य काय आहे? याची माहिती जाणून घेऊया.
शंकराचार्य या पदाचा उगम आदि शंकराचार्य यांच्यापासून झाला. आदि शंकराचार्य (Shankaracharya) हे हिंदू धर्मगुरू होते. सनातन धर्माचा प्रचार प्रसार करण्यासाठी आदि शंकराचार्यांनी भारतातील चार प्रांतात चार पीठांची स्थापना केली. या चार पीठांच्या प्रमुखाला शंकराचार्य म्हणत. या पीठांची स्थापना केल्यानंतर आदि शंकराचार्यांनी आपल्या चार मुख्य शिष्यांची त्या पीठांवर नियुक्ती केली. तेव्हापासून या चारही पीठांमध्ये शंकराचार्य पदाची परंपरा सुरू आहे. प्रत्येक पीठाचे एक ब्रीदवाक्य आहे.
पीठ म्हणजे काय
पीठ म्हणजे अशा संस्था जिथे त्याचे गुरू आपल्या शिष्यांना धार्मिक आणि आध्यात्मिक शिक्षण, उपदेश देतात. या व्यतिरिक्त या पीठांमधून समाजसेवादेखील केली जाते.
कोण होते आदि शंकराचार्य?
आदि शंकराचार्य (जन्म नाव: शंकर, जन्म: इ.स. 788 – देहत्याग : इ.स. 820) हे अद्वैत वेदांताचे प्रणेते, संस्कृत विद्वान, उपनिषद व्याख्याते आणि हिंदू धर्म प्रचारक होते. हिंदू धार्मिक मान्यतेनुसार त्यांना भगवान शंकराचा अवतार मानला जातो. त्यांनी जवळपास संपूर्ण भारताचा प्रवास केला. त्यांचे बहुतेक आयुष्य उत्तर भारतात गेले. चार खंडपीठे स्थापन करणे हे त्यांचे प्रमुख कार्य होते. त्यांनी अनेक पुस्तके लिहिली. पण उपनिषद, ब्रह्मसूत्र आणि गीता यांवर लिहिलेल्या भाष्यांत त्यांचे तत्त्वज्ञान आढळते. चार मठांव्यतिरिक्त आदि शंकराचार्यांनी देशभरात बारा ज्योतिर्लिंगांची स्थापना केली होती.
शंकराचार्य होण्यासाठी पात्रता काय आहे?
देशाच्या चार पीठांवरील शंकराचार्यांच्या नियुक्तीसाठी ते त्यागी ब्राह्मण असावेत, ब्रह्मचारी, दंडी संन्यासी, संस्कृत, चतुर्वेद, वेदांत आणि पुराणांचा जाणकार असावेत, अशी त्यांचे पात्रता निकष आहेत.
कुठे आहेत शंकराचार्यांची चार पीठे?
आदि शंकराचार्यांनी (Shankaracharya) चार पीठांची स्थापना इसवी सन पूर्व आठव्या शतकात केली. हे चार पीठ आजही चार शंकराचार्यांच्या नेतृत्वाखाली सनातन परंपरेचा प्रचार आणि प्रसार करत आहेत. प्रत्येक शंकराचार्यांनी त्यांच्या हयातीत सर्वात सक्षम शिष्याची उत्तराधिकारी म्हणून नियुक्ती केली पाहिजे, असा नियम आहे. हे चार पीठे देशाच्या चारही दिशांना आहेत.
- उत्तरमठ किंवा उत्तर मठ, जोशीमठ येथे स्थित ज्योतिर्मठ
- पूर्वमन्या मठ किंवा पूर्व मठ, पुरी येथे स्थित गोवर्धन मठ
- दक्षिणमन्या मठ किंवा दक्षिण मठ, शृंगेरी शारदा पीठ
- पश्चिम मठ किंवा पश्चिम मठ, द्वारका पीठ
शृंगेरी पीठ
हे पीठ दक्षिण भारतातील चिकमंगळूर येथे आहे. शृंगेरी पीठांतर्गत दीक्षा घेणाऱ्या भिक्षूंच्या नावापुढे सरस्वती, भारती आणि पुरी संप्रदाय ही विशेषणे जोडली जातात, त्यामुळे ते या संप्रदायाचे भिक्षू मानले जातात. या पीठाचे पहिले शंकराचार्य आचार्य सुरेश्वरजी होते, त्यांचे पूर्वीचे नाव मंडन मिश्र होते.
पीठाचे ब्रीदवाक्य – ‘अहम ब्रह्मास्मि’
पीठाचा वेद – ‘यजुर्वेद’
सध्याचे शंकराचार्य – स्वामी भारती कृष्णतीर्थ (३६ वे मठाधिपती)
(हेही वाचा Ayodhya Ram Mandir : 1008 नर्मदेश्वर शिवलिंग, 21000 पुजारी…अयोध्येत सरयूच्या तीरावर ‘राम नाम महायज्ञ’)
गोवर्धन पीठ
हे पीठ भारताच्या पूर्वेकडील ओडिशा राज्यातील जगन्नाथ पुरी येथे आहे. गोवर्धन पीठात दीक्षा घेतलेल्या भिक्षूंच्या नावांपुढे ‘अरण्य’ संप्रदाय हे विशेषण जोडले जाते. या पीठाचे पहिले मठाधिपती पद्मपद हे आदि शंकराचार्यांचे पहिले शिष्य होते.
पीठाचे ब्रीदवाक्य – ‘प्रज्ञानम् ब्रह्म’
पीठाचा वेद – ‘ऋग्वेद’
सध्याचे शंकराचार्य – निश्चलानंद सरस्वती (१४५ वे मठाधिपती)
शारदा पीठ
शारदा (कालिका) पीठ गुजरातमधील द्वारकाधाम येथे आहे. शारदा पीठात दीक्षा घेणार्‍या संन्याशांच्या नावांनंतर संप्रदायाच्या नावाला ‘तीर्थ’ आणि ‘आश्रम’ अशी विशेषणे जोडली जातात. शारदा पीठाचे पहिले शंकराचार्य हस्तमलक (पृथ्वीधर) होते. शंकराचार्यांच्या (Shankaracharya) चार मुख्य शिष्यांपैकी ते एक होते.
पीठाचे ब्रीदवाक्य – ‘तत्वमसी’
पीठाचा वेद – ‘सामवेद’
सध्याचे शंकराचार्य – स्वामी स्वरूपानंद सरस्वती (७९ वे मठाधिपती)
ज्योतिर्मठ
ज्योतिर्मठ उत्तरांचलच्या बद्रीनाथमध्ये आहे. येथे दीक्षा घेणाऱ्या भिक्षूंच्या नावांनंतर ‘गिरी’, ‘पर्वत’ आणि ‘सागर’ ही विशेषणे जोडली जातात. आचार्य तोतक हे ज्योतिर्मठाचे पहिले शंकराचार्य बनले होते. गणिताचे महान विधान होते.
पीठाचे ब्रीदवाक्य – ‘अयमात्मा ब्रह्म’.
पीठाचा वेद – अथर्ववेद
सध्याचे शंकराचार्य – स्वामी वासुदेवानंद सरस्वती (४४ वे मठाधिपती). मात्र, येथील शंकराचार्य पदाबाबत वाद निर्माण झाला होता.
Join Our WhatsApp Community