भारताच्या इतिहासात पानिपतची तीन लढायांना (Three battles of Panipat) अत्यंत निर्णायक महत्त्व प्राप्त आहे. या लढायांनी केवळ तत्कालीन राजकीय समीकरणे बदलली, तर भारताच्या सामाजिक-सांस्कृतिक रचनेवरही खोलवर परिणाम घडवले. (Battle of panipat)
(हेही वाचा – भारतीय रेसर Kush Maini ठरला एफ २ स्प्रिंट रेस जिंकणारा पहिला भारतीय)
पानिपतचे पहिले युद्ध (1526): बाबर विरुद्ध इब्राहिम लोदी
पानिपतच्या पहिल्या लढ्याने भारतात मुघल साम्राज्याची स्थापना केली. 21 एप्रिल 1526 रोजी बाबर आणि दिल्लीचा सुलतान इब्राहिम लोदी यांच्यात हे युद्ध घडले. बाबरने आपल्या आधुनिक बंदुका आणि रणनीतीच्या साहाय्याने लोदीला पराभूत केले. ही लढाई भारतातील मध्ययुगीन युद्धशास्त्रात एक क्रांतिकारक टप्पा ठरली, कारण बंदुकींचा पहिल्यांदाच प्रभावी वापर झाला.
पानिपतचे दुसरे युद्ध (1556): अकबर विरुद्ध हेमू
पानिपतच्या दुसऱ्या युद्धात 5 नोव्हेंबर 1556 रोजी मुघल सम्राट अकबर आणि हिंदू सेनापती हेमू यांच्यात संघर्ष झाला. हेमू हा सुरत आणि दिल्लीच्या गादीवर तात्पुरता बसला होता, परंतु अकबरचा सेनापती बैराम खानने त्याला पराभूत केले. हेमूच्या पराभवानंतर मुघल साम्राज्याचे पुनर्स्थापन आणि विस्तार सुरू झाला.
पानिपतचे तिसरे युद्ध (1761): अहमदशहा अब्दाली विरुद्ध मराठा साम्राज्य
पानिपतचे तिसरे युद्ध सर्वात रक्तरंजित आणि विनाशकारी मानले जाते. 14 जानेवारी 1761 रोजी अफगाण शासक अहमदशहा अब्दाली आणि मराठा सैन्य यांच्यात ही लढाई झाली. पाणी, अन्न आणि योग्य युद्धनीतीच्या अभावामुळे मराठ्यांचा पराभव झाला. या पराभवामुळे मराठा साम्राज्याचे सत्ताकेंद्र कमजोर झाले आणि ब्रिटिश वर्चस्वाचा मार्ग सुकर झाला.
(हेही वाचा – Sai Sudharsan : देशासाठी खेळणे मोठी सन्मानाची गोष्ट; भारतीय संघात संधी मिळताच साई सुदर्शनची प्रतिक्रिया)
पानिपतच्या लढायांनी भारताच्या इतिहासातील तीन वेगवेगळ्या युगांना आकार दिला. या युद्धांनी केवळ राजकीय सत्ता बदलल्या नाहीत तर इतिहासाच्या प्रवाहालाही दिशा दिली. प्रत्येक पानिपत युद्ध हे एक धडा आहे – रणनीती, नेतृत्व आणि वेळेचे महत्त्व समजावून देणारा.
हेही पहा –
Join Our WhatsApp Community