Trirashmi Caves : त्रिरश्मी लेण्या सांगतात बुद्ध व जैन समाजाचा इतिहास! वाचा काय आहे सत्य?

त्रिरश्मी लेण्या या महाराष्ट्रातल्या नाशिक शहराच्या मध्यभागी सुमारे ८ किलोमीटर दक्षिण दिशेला स्थित आहेत. या लेण्यांना पांडवलेणी म्हणूनही ओळखलं जातं. त्यातल्या बहुतेक लेणी या बौद्ध विहार आहेत. या लेण्यांमधली १८व्या क्रमांकाची गुहा ही इ. स. पू. पहिल्या शतकातली चैत्य आहे. ती वगळता काही गुहांमध्ये जसं की, ३ऱ्या आणि १०व्या क्रमांकाच्या गुहा या विस्तृत खांब किंवा स्तंभांची शैली अशा स्वरूपाच्या विकासाचं एक महत्त्वाचे उदाहरण आहे. त्रिरश्मी लेण्यांमधली ११व्या क्रमांकाची गुहा ही जैन धर्माचे पहिले तीर्थंकर भगवान ऋषभनाथ यांना समर्पित असलेली एक जैन गुहा आहे. (Trirashmi Caves)

ही गुहा प्राचीन दगडात कोरलेल्या या त्रिरश्मी लेण्यांचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. त्रिरश्मी लेण्यांना पांडवलेणी या नावांनी महाभारताच्या काळापासून म्हटलं जातं. कारण त्या लेण्यांमध्ये हिंदू संस्कृतीशी मिळत्याजुळत्या अनेक गोष्टी आहेत. या परिसरात आणखीही इतर लेण्या आहेत. जसं की, म्हणजे कार्ला लेणी, भाजा लेणी, पाटण लेणी आणि बेडसे लेणी इत्यादी. (Trirashmi Caves)

(हेही वाचा – काश्मीर प्रश्नात Donald Trump यांची उडी ? म्हणाले, “आता मी …”)

त्रिरश्मी लेण्यांची संरचना

त्रिरश्मी लेण्या हा चोवीस हीनयान बौद्ध लेण्यांचा समूह आहे. या लेण्यांचं उत्खनन तत्कालीन स्थानिक जैन राजांनी केलं होतं. या लेण्यांमधली तिसऱ्या क्रमांकाची गुहा ही एक विहार आहे. तसंच दहाव्या क्रमांकाची गुहासुद्धा एक विहारच आहे. या गुहेची संरचना ही तिसऱ्या गुहेप्रमाणेच आहे. पण तपशीलवार पाहिलं तर ही गुहा खूप जुनी असल्याचं मानलं जातं. तसंच अठराव्या क्रमांकाची गुहा ही एक चैत्य आहे. ही गुहा कार्ला इथल्या गुहांशी जुळते असं मानलं जातं. (Trirashmi Caves)

या गुहेमध्ये चांगलं कोरीवकाम केलेलं आहे. त्यांत बुद्ध, जैन तीर्थंकर ऋषभदेव, जैन यक्ष मणिभद्र आणि अंबिका यांच्या मूर्ती आहेत. लेण्यांचा आतला भाग म्हणजे शिष्यांसाठी भेटीचं ठिकाण होतं. इथे बसून शिष्य प्रवचन ऐकत असत. तसंच या लेण्यांमध्ये घन आकाराच्या खडकातून कुशलतेने कोरलेल्या पाण्याच्या टाक्याही आहेत. या लेण्या महाराष्ट्रातल्या सर्वांत जुन्या लेण्यांपैकी एक आहेत. त्यांपैकी काही मोठ्या असून त्यांत असंख्य कक्ष आहेत. या लेण्यांमध्ये बुद्ध, बोधिसत्व, राजा, शेतकरी, व्यापारी यांचे प्रतिनिधित्व करणारी अनेक शिल्पं आणि इंडो-ग्रीक वास्तुकलेचं सुंदर मिश्रण दर्शविणाऱ्या समृद्ध प्रतिमा आहेत. (Trirashmi Caves)

हेही पहा –