Principal Secretary : पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनाही सल्ला देणारे प्रधान सचिव असतात तरी कोण? आणि काय असते त्यांची भूमिका?

प्रधान सचिव (Principal Secretary) हे भारत सरकारमधील एक उच्च दर्जाचे प्रशासकीय पद आहे, जे सामान्यतः वरिष्ठ भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS) अधिकारी किंवा इतर अनुभवी नागरी सेवकांकडे असते. राज्य सरकार किंवा केंद्र सरकारनुसार त्यांच्या भूमिकेत बदल होत असतो. (Principal Secretary)

राज्य सरकारांमध्ये :

प्रधान सचिव विशिष्ट विभागांवर देखरेख करण्यासाठी जबाबदार असतात आणि सचिवांपेक्षा वरचे पद असते, परंतु अतिरिक्त मुख्य सचिव आणि मुख्य सचिवांपेक्षा खालचे पद असते. ते त्यांच्या नियुक्त केलेल्या विभागाचे प्रशासकीय प्रमुख म्हणून काम करतात. (Principal Secretary)

केंद्र सरकारच्या पातळीवर :

पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव हे पंतप्रधान कार्यालयाचे (PMO) प्रशासकीय प्रमुख असतात. हे पद इंदिरा गांधींच्या कार्यकाळात निर्माण करण्यात आले होते आणि त्यांना कॅबिनेट सचिवाचा दर्जा असतो. प्रधान सचिव पंतप्रधानांना धोरणात्मक बाबींवर सल्ला देतात, पंतप्रधान कार्यालयातील कामकाजाचे समन्वय साधतात आणि पंतप्रधानांनी नियुक्त केलेल्या मंत्रालयांचे निरीक्षण करतात. (Principal Secretary)

(हेही वाचा – UPSC 2025 चा निकाल जाहीर: शक्ती दुबे देशात पहिला, तर पुण्याचा अर्चित डोंगरे देशात तिसरा)

प्रधान सचिव या पदाबद्दल संपूर्ण माहिती

• प्रधान सचिव हे भारत सरकारमधील एक वरिष्ठ प्रशासकीय पद आहे, जे सामान्यतः अनुभवी भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS) अधिकारी किंवा इतर उच्च दर्जाचे नागरी सेवक धारण करतात.
• पदाधिकारी सामान्यतः निवृत्त नागरी सेवक असतो, बहुतेकदा आयएएस किंवा भारतीय परराष्ट्र सेवा (आयएफएस) मधून.
• २०१९ पासून, पदाधिकाऱ्याला कॅबिनेट मंत्र्याचा दर्जा देण्यात आला आहे. (Principal Secretary)

प्रमुख जबाबदाऱ्या 

• देशांतर्गत आणि परराष्ट्र धोरण बाबींवर पंतप्रधानांना सल्ला देणे.
• पंतप्रधानांनी नियुक्त केलेल्या मंत्रालये आणि विभागांचे निरीक्षण करणे.
• पंतप्रधान कार्यालयातील कामकाजाचे समन्वय साधणे.
• अधिकृत कागदपत्रे आणि मंजुरीसाठी महत्त्वाच्या फायली हाताळणे.
• वरिष्ठ राजकारणी, नोकरशहा आणि मान्यवरांशी चर्चेसाठी नोट्स तयार करणे.
• भारतातील काही उल्लेखनीय प्रधान सचिवांची यादी येथे आहे:

पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव –

• प्रमोद कुमार मिश्रा ११ सप्टेंबर २०१९ पासून पंतप्रधानांचे प्रधान सचिव म्हणून काम करत आहेत.
• शक्तिकांत दास यांची २२ फेब्रुवारी २०२५ रोजी अतिरिक्त प्रधान सचिव म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

(हेही वाचा – Bombay High Court Aurangabad Bench बॉम्बने उडवून देण्याची धमकी; पोलिसांचा कडक बंदोबस्त)

पंतप्रधानांच्या माजी प्रधान सचिवांची यादी

पी. एन. हक्सर (१९७१-१९७३)

व्ही. शंकर (१९७७-१९७९)

पी. सी. अलेक्झांडर (१९८१-१९८५)

बी. जी. देशमुख (१९८९-१९९०)

एस. के. मिश्रा (१९९०-१९९१)

ए. एन. वर्मा (१९९१-१९९६)

टी. आर. सतीशचंद्रन (१९९६-१९९७)

एन. एन. वोहरा (१९९७-१९९८)

ब्रजेश मिश्रा (१९९८-२००४)

टी. के. ए. नायर (२००४-२०११)

पुलोक चॅटर्जी (२०११-२०१४)

नृपेंद्र मिश्रा (२०१४–२०१९)

पी. के. मिश्रा (२०१९–विद्यमान)

हेही पहा –