भायखळा हे मुंबई उपनगर रेल्वेच्या सेंट्रल लाईनवर (byculla railway station) असलेलं रेल्वे स्थानक आहे. हे स्थानक ग्रेड-१ वारसा वास्तूमध्ये गणलं जातं. मुंबईच्या वारसा यादीतल्या इतर ४ रेल्वे स्थानकांमध्ये छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस, पश्चिम रेल्वेचं चर्चगेट रेल्वे स्थानक, वांद्रे रेल्वे स्थानक आणि रे रोड रेल्वे स्थानक यांचा समावेश आहे.
भायखळा रेल्वे स्थानकामध्ये (byculla railway station) एकूण ४ प्लॅटफॉर्म आहेत. हे रेल्वे स्थानक स्थानिक आणि उपनगरीय गाड्यांसाठी एक प्रमुख थांबा म्हणून कार्यरत आहे. या रेल्वे स्थानकावर तिकीट काउंटर, वेटिंग रूम आणि खाद्यपदार्थांचे स्टॉल यांसारख्या अनेक सुविधा आहेत. या स्थानकामध्ये लांब पल्ल्याच्या गाड्यांसाठीही स्वतंत्र प्लॅटफॉर्म आहे. (byculla railway station)
(हेही वाचा – कसा आहे housefull 5 सिनेमा? काय आहे Critics चे मत आणि प्रेक्षकांचे म्हणणे?)
भायखळा रेल्वे स्थानकाचा इतिहास
एप्रिल १८५३ साली मुंबई-ठाणे रेल्वे मार्गाचं उद्घाटन झालं त्यावेळी भायखळा हे मूळ स्थानकांपैकी (byculla railway station) एक होतं. हे स्थानक मुंबई-ठाणे रेल्वे मार्गाचं उद्घाटन होण्याच्या एका वर्षाआधी लाकडी संरचनेत बांधलं गेलं होतं. त्यानंतर ते १८५७ साली दगडी संरचनेत पुन्हा बांधलं गेलं. जून १८९१ साली या स्थानकाला सध्या आहे त्या स्वरूपात बांधण्यात आलं होतं.
१८५२ साली पहिलं लोकोमोटिव्ह भायखळ्याच्या रस्त्यावरून मुंबईत आणण्यात आलं होतं. सुमारे २०० कामगारांनी ते ओढलं होतं. मुंबईचा तत्कालीन गव्हर्नर लॉर्ड फॉकलंड याच्या नावावरून हे लोकोमोटिव्ह भायखळ्याजवळच्या एका ग्रोव्हवर उभं होतं. जीआयपीआरने तत्कालीन जमीनदार विल्यम फिप्स याच्याकडून ₹४००० एवढया किमतीत ते विकत घेतलं होतं. हे इंजिन शंटिंग ऑपरेशनसाठी वापरलं जायचं. १८ फेब्रुवारी १८५२ साली भायखळा ते परळ असं पहिलं काम सुरू झालं.
भायखळा जुनं रेल्वे स्थानक
जुनं भायखळा स्थानक हे सध्याच्या स्थानकाच्या शेजारी स्थित होतं. जुन्या भायखळा स्थानकाजवळ (byculla railway station) माणकेश्वर मंदिर आणि परळ रोडवरचा पूल होता. स्थानकाच्या दोन्ही बाजूंनी कुंपण घातलेलं होतं.
त्यावेळी भायखळा रेल्वे स्थानक लहान होतं. त्या स्थानकावर फक्त दोन प्लॅटफॉर्म होते. तसंच त्याला अरुंद प्रवेशद्वार असलेल्या अनेक इमारती नव्हत्या. आजच्या काळात भायखळा स्थानकाला रुंद पोर्च आहे.
तरीही त्याकाळी उच्चभ्रू ब्रिटिश प्रवाशांमध्ये हे स्थानक लोकप्रिय होतं. कारण ते बोरी बंदर स्थानकापेक्षा जास्त विस्तृत होतं. (byculla railway station)
(हेही वाचा – Mantralaya : उपमुख्यमंत्री कार्यालयातील एसी बंद; कर्मचाऱ्यांचा घामाघूम संघर्ष)
मूळ कार्यशाळेचं ठिकाण
१८५४ साली भायखळा हे GIPR चं पहिलं कार्यशाळा सुरू करण्याचं ठिकाणही होतं. या कार्यशाळा १८ एकर एवढ्या जमिनीवर पसरलेल्या होत्या. त्यांमध्ये स्टीम शेड, उभारणी आणि फिटिंग शॉप्स, मेटल फाउंड्री, लाकूड दुरुस्तीची जागा, वॅगन बिल्डिंग शेड, गोदामं, लाकूड स्टोअर केबिन, कार्यालयं आणि राहण्याची जागा यांचा समावेश होता. १८७० सालच्या दशकामध्ये वाढत्या रहदारीमुळे या कार्यशाळा परळ इथल्या एका मोठ्या भूखंडावर हलवण्यात आल्या होत्या.
भायखळा स्थानकामध्ये नंतर झालेले बदल
१८५७ साली आणि त्यानंतर १८९१ साली भायखळा स्थानकाची पुनर्बांधणी करण्यात आली होती. हे स्थानक त्याच्या जुन्या जागेवरून उत्तर दिशेला हलवण्यात आलं आणि सध्या असलेल्या स्थानकाच्या जागेवर एक मोठी इमारत बांधण्यात आली.
नव्याने बांधलेल्या स्थानकामध्ये स्थानकाची इमारत, प्लॅटफॉर्म, शेड, फूटब्रिज, घोडागाडी पार्किंग आणि रेल्वे कर्मचाऱ्यांसाठी असलेली निवासस्थानं होती. सध्या असलेल्या स्थानकामध्ये या सर्व गोष्टी जून १८९१ सालापर्यंत बांधून पूर्ण करण्यात आल्या आहेत. (byculla railway station)
हेही पहा –
Join Our WhatsApp Community