Lead Turns Gold : शास्त्रज्ञांनी शिशाचं रुपांतर काही क्षणांसाठी सोन्यात केलं तेव्हा…

• ऋजुता लुकतुके

सीईआरएन या जागतिक संशोधन संस्थेच्या लार्ज हॅड्रॉन कोलायडर (Large Hadron Collider) मध्ये संशोधकांनी अल्केमिस्ट्सचे कधीच अशक्य मानले गेलेले स्वप्न पूर्ण केले – त्यांनी शिसे सोन्यात रूपांतरित केले… पण केवळ एका क्षणासाठी! (Lead Turns Gold)

जगातील सर्वात मोठ्या कण प्रवेगकाने (particle accelerator) संपूर्ण जगाला थक्क केलं आहे. कारण त्यांनी एका नवीन तंत्राचा वापर करून सामान्य धातूचे कण मौल्यवान सोन्यात रूपांतरित केले. या प्रक्रियेत “निअर-मिस” (near-miss) प्रकारचे कणसंघर्ष वापरले गेले, असे CERNने एका अधिकृत निवेदनात सांगितले. (Lead Turns Gold)

(हेही वाचा – IPL vs PSL : पीएसएलची पुन्हा नाचक्की; कुशल मेंडिस पीएसएल सोडून आयपीएलकडे)

CERN मधील प्रयोग सामान्यतः कणांना अतिशय प्रचंड वेगाने एकमेकांवर आपटवून केले जातात, ज्यातून शास्त्रज्ञ अत्यल्प वेळेसाठी तयार होणाऱ्या कणांच्या प्रतिक्रिया अभ्यासून विश्वाच्या भौतिक स्वरूपाबाबत अधिक खोल अभ्यास करतात. (Lead Turns Gold)

पण सोन्याचे नाभिक (gold nuclei) तयार करण्यासाठी यावेळी शास्त्रज्जांनी कण एकमेकांवर आपटवले नाहीत – त्यांनी शिसे नाभिकांची एकमेकांशी “जवळपास टक्कर” घडवून आणली, ज्यामुळे निर्माण झालेल्या विद्युतचुंबकीय क्षेत्रातून रूपांतर घडून आले. (Lead Turns Gold)

(हेही वाचा – “पण तुम्ही ही दलाली कशाला करता?”; मंत्री शिरसाटांचा Sanjay Raut यांना सवाल)

CERNने जारी केलेल्या प्रसिद्धीपत्रकानुसार, “शिसे नाभिकामधून उत्सर्जित होणारे विद्युतचुंबकीय क्षेत्र अतिशय प्रबळ असते, कारण त्यात ८२ प्रोटॉन्स असतात आणि प्रत्येकाकडे एक मूलभूत विद्युतभार असतो. सोन्याचे नाभिक तयार करण्यासाठी (ज्यात ७९ प्रोटॉन्स असतात), शिसे नाभिकातून तीन प्रोटॉन्स काढून टाकावे लागतात.” (Lead Turns Gold)

जेव्हा शिसे नाभिकांना प्रकाशाच्या वेगाच्या ९९.९९९९९३% वेगाने प्रवेगित केले जाते, तेव्हा ते “पँकेक”सारखे पसरतात आणि “इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक डिसोसिएशन” म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या लघुकालीन फोटॉन तरंगांचा अनुभव घेतात, जे त्यांच्या अंतर्गत रचनेत बदल करू शकतात. (Lead Turns Gold)

(हेही वाचा – शिवाजी पार्क ओपन जिमनॅशिअम व नागरिक संघाच्या संयुक्त विद्यमाने ‘Operation Sindoor’च्या सन्मानार्थ तिरंगा यात्रा संपन्न)

CERN मधील उलियाना दिमित्रियेवा म्हणाल्या, “ALICE ZDCs च्या अनोख्या क्षमतेमुळे हे विश्लेषण LHC वर सोन्याच्या निर्मितीची चिन्हे प्रायोगिक पद्धतीने शोधून काढणारे पहिले आहे.” (Lead Turns Gold)

CERNच्या वैज्ञानिकांनी चार मोठ्या प्रयोगांमध्ये एकूण ८६ अब्ज सोन्याचे नाभिक मोजले – ज्याचे वजन केवळ २९ पिको ग्रॅम इतके होते आणि तेही केवळ काही क्षणापुरते अस्तित्वात होते.

CERNने शेवटी नमूद केले, “मध्ययुगीन अल्केमिस्ट्सचे स्वप्न तांत्रिकदृष्ट्या पूर्ण झाले असले तरी, त्यांची संपत्ती मिळवण्याची आशा पुन्हा एकदा अपूर्ण राहिली आहे.” (Lead Turns Gold)

हेही पहा –